De mythe van het moederinstinct
En waarom we moeten kappen met praten over 'mombrain'
1. Stress en boosheid
Op een late lentedag in 2019 zit ik in een kringetje met acht andere moeders met baby. Allemaal een paar weken geleden bevallen van hun eerste. Op mijn schoot slaapt mijn baby, mijn tweede kind, als een roos. Ik probeer zo eerlijk mogelijk antwoord te geven op de vraag hoe lang het duurde voordat ik me weer mezelf voelde nadat mijn eerste was geboren. Het was zeker geen kwestie van ‘negen maanden op, negen maanden af’ zoals ik die had gehoord.
“Een jaar? Nee anderhalf wel. Of misschien toen ze twee werd?”. Ik vraag me af wat ‘je weer jezelf voelen’ eigenlijk betekent terwijl acht paar ogen me verschrikt aankijken.
Als ik terugdenk aan de maanden thuis na de geboorte van mijn eerste, denk ik aan overprikkeling. Ik heb stress over hoe ik mijn baby in vredesnaam slapend overleg van box naar co-sleeper. Stress over de duur van het slaapje en wat ik in die kostbare tijd kan doen (douchen geen optie). Stress over de boodschappen die nog gedaan moeten worden en hoe die te timen zodat het niet samenvalt met een volle luier/krampjes/onverklaarbare, niet te stoppen huilbui.
Het continue opgejaagde gevoel putte me uit en ik wilde niets liever dan mijn oude leven terug. Pas jaren later besef ik dat ik naast gestresst, ook boos was. Die boosheid richtte zich vooral op mijn vriend, de vader van mijn kinderen. Hoezo werd ik de gezinsmanager in die eenzame, slopende eerste maanden alleen thuis met baby? Hoezo bepaal ik nu nog welke diner-recepten er op het repertoire staan, welke kinderkleding er in huis komt, welke cadeaus er op de verjaardagslijstjes gaan en gazomaardoor.
Het is schaamtevolle boosheid die, zolang ik haar niet uitspreek, niet verdwijnt.
Dus ik spreek mijn boosheid uit. Verschuif de balans in zorg en werk buitenshuis naar een gelijkwaardiger verdeling. En ik blijf boos omdat ik degene blijf die die fokking balans moet verschuiven. En omdat ik als de moeder degene blijf die door familieleden (en anderen die wat verder van me weg staan) wordt aangesproken op de huishoud- en opvoedzaken.
Ik pleitte deze Moederdag voor gelijkwaardig en rechtvaardiger ouderschap. Want ironie ten top: Moederdag-bedenker Anna Jarvis (zelf had ze geen kinderen) spendeerde haar laatste levensjaren aan het voeren van campagne tegen de vercommercialisering van Moederdag.
2. Moederschapscultus is real, mombrain niet
Begin jaren tachtig beschreef Elisabeth Badinter in haar boek De mythe van het moederschap welke historische wortels het ‘mom knows best’-mantra heeft. Het stamt uit de tijd van de bourgeoisie. Rousseau en Freud bepleitten dat de natuurlijke bestemming van de vrouw het moederschap is. Logisch toch, dat elke moeder een moederbrein ontwikkelt?
In 2022 weerlegt Chelsea Conaboy in haar boek Ouderschap (in het Engels: Mother Brain: How Neuroscience Is Rewriting the Story of Parenthood) dit door een groot blik wetenschappelijk onderzoek open te trekken: een mombrain blijkt niet voorbehouden aan de barende.
Conaboy schrijft:
“Bij ouders die hun kind niet dragen gaan de dingen zeker anders, althans in het begin. Geen zwangerschap. Geen borstvoeding. Maar zij kunnen op het moment dat ze vader of moeder worden ook een significante hormonale verandering doormaken, en volgens onderzoekers zorgt die verschuiving plus ervaring in het zorgen voor een baby - blootstelling - voor het ontstaan van een soort universeel zorgnetwerk dat ingrijpende implicaties heeft voor onze opvatting over wat familie is. Wat iemand een ouder maakt wordt - wat de hersenen aangaat - vrijwel geheel bepaald door de aandacht en zorg die iemand geeft.“
Vaders kunnen net zo goed zorgen voor kinderen als moeders. Het is een kwestie van ‘blootstelling’, van oefening. Geen biologisch verworven aanleg of ‘natuurtalent’.
Als dat mombrain niet is voorbehouden aan de barende dan moet cultuur in het spel zijn. Enter: de moederschapscultus.
3. Mombrain ondermijnt moeders
Dat ik werd aangegaapt door die nieuwe moeders toen ik opperde dat ik pas twee jaar na de bevalling weer ‘mezelf was’, is maar één voorbeeld van de kloof die gaapt tussen ons (rooskleurige) beeld van moederschap en de complexe realiteit.
Zorgen voor een baby verandert de hersenen. Moeders merken dat én het wordt ze aangepraat, op een manier die ondermijnt.
Vertellen over hoe jij de sleutels in de koelkast terug vond, hoe kort of non-existent jouw lontje is en en hoe dat vast allemaal te wijten is aan je moederbrein, verbindt zo fijn. Want het is lekker herkenbaar. Het toont je bescheidenheid en zelfinzicht. Houdt het luchtig.
Maar telkens dat moederbrein inzetten als verklaring voor je zogenaamde falen - hoe onbenullig en klein het ook mag lijken - is schadelijk. Het houdt (onbedoeld) mede het idee van de moeder als beste verzorger in stand.
Het versterkt de ongefundeerde aanname dat de biologie van het moederschap (‘zo zit het moederbrein nou eenmaal in elkaar’) de reden is dat je een taak niet aankan. Dat je met ‘die mist in je hoofd’ minder geloofwaardig/ de promotie niet waard/ geen capabele manager bent.
En het leidt de aandacht af van de echte cognitieve uitdaging waar moeders (en veel andere nieuwe ouders) mee worstelen: overwhelm in een samenleving die blijft falen om jonge gezinnen te ondersteunen met bijvoorbeeld (Eline Leijten, nu je meeleest 😉, komt ‘ie weer;) fatsoenlijk ouderschapsverlof.
Het mombrain gebruiken als excuus heeft nog een groot nadeel. Het faciliteert het idee dat je cognitieve vaardigheden (al dan niet tijdelijk) wat achterlopen. Terwijl dat helemaal niet onomstotelijk blijkt uit het (te karige) wetenschappelijk onderzoek dat er naar is gedaan.
In de woorden van wederom Chelsea Conaboy:
We kunnen onze eigen cognitieve problemen tijdens de zwangerschap en de periode na de bevalling erkennen, net zoals we dat op elk ander moment in het leven zouden kunnen doen, omdat ze geworteld zijn in de specifieke omstandigheden van ons leven: te weinig slaap, een gemiste maaltijd, een onverzettelijke mentale belasting, of misschien de aandacht we hebben ons op andere dingen gestort (de eerste stapjes van ons kind, een verontrustende echo, de talloze oorzaken die ons tot politieke actie aanzetten, een project op het werk).
We kunnen blijven aandringen op onderzoek naar cognitieve functies gedurende het hele leven, ook in de lang verwaarloosde maar wijdverbreid ervaren ontwikkelingsfase van nieuw ouderschap.
Waarom een [term als moederbrein] gebruiken die ons of onze behoeften klein doet voelen? We hebben het niet nodig om onszelf te beschrijven. We hoeven het ook niet te accepteren als andere mensen het gebruiken.
Wat zijn jouw associaties bij het woord mombrain? Praat erover mee in Kiinds* Kiindspeeltuin, drop een comment of mail me op moedermelkelite@gmail.com.
Deze keer 3 Substack tips:
Allemaal Engelstalige.
De (gratis te lezen) nieuwsbrief van Chelsea Conaboy. In deze editie beschrijft ze de keerzijde van goedbedoelde, optimistische borstvoedingsflyers:
The Mother Of It All is een podcast-met-Substack en bespreekt fenomenen als Dr. Becky en het idee van de jaren ‘80 jeugd. In deze editie een interview met schrijver van het boek Moederteit: Lucy Jones. Op minuut 37 vertelt Jones over de onderzoeken naar de neurologie van moederschap die haar inspireerden voor haar boek.
Herkenbaar als je onderneemt, schrijfambities hebt én perfectionistisch bent:
Wat is Kiind? En wat is Moedermelkelite?
Kiind bestaat sinds 2009 op kiind.nl en was vanaf 2016 tot begin 2022 het tijdschrift over natuurlijk ouderschap (‘Huttenbouwen is ook opvoeden’). Eind 2022 nam ik Kiind over omdat alle waardevolle, wetenschappelijk onderbouwde content niet mag verdwijnen en de mensen die ouders helpen begrijpen wat kinderen nodig hebben een groter podium verdienen. Al die content is nu te vinden in de online community Kiindspeeltuin.
De missie van Kiind: ouders ondersteunen en bekrachtigen in hun ouderschap. Mijn persoonlijke missie? Ouders emanciperen. Door de waarde van het ouderschap te verheffen. Door bloot te leggen waar ouders - met name moeders- aan het kortste eind trekken in deze samenleving waar iedereen wegdroomt bij het idee van ‘It takes a village to raise a child’. Natuurlijk ouderschap ja, but make it feminist.
De Kiindspeeltuin is er sinds 2020 voor zwangeren die alles willen weten over (eigen)wijs bevallen en voor nieuwsgierige ouders die graag buiten de lijntjes opvoeden. Kom er leren, groeien en verbinden met andere ouders: probeer nu 30 dagen voor maar € 7.
Volg ook @kiindmagazine en @kiindbaby op Instagram
Fijn deze bespiegelingen! Ik was zelf echt afgekeerd van Kiind vanwege het weinig kritische, gelukkig zijn er veel Engelstalige feministische kijken op natuurlijk ouderschap. Blij dat jij nu wat in het Nederlands kan betekenen!
Ik zou het zelf wel fijn vinden als je consequenter partner ipv vader zou vermelden, dat voelt voor mij inclusiever. Kijk uit naar meer reflecties!
Mooi, die anekdote over je boosheid. Heel verfrissend om eens een ander verhaal te lezen hierover.